Grupa społeczna jako sposób organizacji życia jednostki

Grupę społeczną tworzą przynajmniej trzy osoby połączone względnie trwałą więzią społeczną. Grupa stawia sobie do osiągnięcia określone cele, kierując się w swoich działaniach wyznawanymi wspólnie wartościami. Spośród innych grup społecznych wyróżnia się odrębnością, zajmowanym terytorium, wielkością, przyjętym systemem wartości i normami społecznymi. Grupy społeczne klasyfikuje się według różnych kryteriów, m.in. bierze się pod uwagę wielkość grupy, ograniczenia dotyczące liczby członków grupy, stopień sformalizowania grupy czy zadanie grupy.

Kryterium wielkości

Ze względu na wielkość wyróżnia się grupy małe i duże. Grupy małe składają się z kilku lub kilkunastu osób. Stosunki między członkami grupy mają charakter bezpośredni, ponieważ wszystkie osoby się znają. Przykładem grupy małej jest rodzina, klasa szkolna, grupa hobbystyczna, grupa rówieśnicza, grupa znajomych i przyjaciół. Grupy duże mają złożoną strukturę, bardzo często składają się z różnych podgrup, których członkowie niekoniecznie muszą się znać. Ze względu na swoją liczebność, w dużych grupach obserwuje się stosunki pośrednie, a więzi pomiędzy jej członkami są powierzchowne. Przykładem dużej grupy może być klasa społeczna, grupa zawodowa czy grupa wyznaniowa, a w szerszym kontekście nawet naród.

Kryterium ograniczenia liczby członków

Ze względu na ograniczenia dotyczące liczby członków wyróżnia się grupy ekskluzywne, grupy ograniczone i grupy inkluzyjne. Grupy ekskluzywne to grupy zamknięte, stosujące rygorystyczne zasady przyjęcia nowych członków. Przykładowymi kryteriami, którymi posługują się grupy ekskluzywne, mogą być: pochodzenie społeczne, majątek, rodzaj wykonywanego zawodu, uznawany system norm i wartości często wyraźnie odbiegający od uznanego powszechnie przez społeczeństwo. Przykładami grup ekskluzywnych są subkultury (np. rockersi, subkultura techno, punk). Przeciwny biegun reprezentują grupy inkluzyjne, czyli otwarte. Przynależeć do takiej grupy mogą wszyscy chętni. Grupę inkluzyjną mogą tworzyć: uczestnicy manifestacji, uczestnicy strajku ulicznego, widownia w teatrze czy też kibice drużyny piłkarskiej zgromadzeni na stadionie. Formą pośrednią są grupy ograniczone. Kryteria przynależności do takich grup są mało restrykcyjne (kryterium może stanowić miejsce zamieszkania lub konieczność wypełnienia deklaracji członkowskiej). Do grup ograniczonych zalicza się m.in. organizacje społeczne (np. uniwersytety trzeciego wieku, w których warunek przystąpienia do organizacji to najczęściej przekroczenie określonego progu wiekowego i wypełnienie deklaracji członkowskiej).

Kryterium stopnia sformalizowania

Ze względu na stopień sformalizowania wyróżnia się grupy formalne i grupy nieformalne. W grupach formalnych więzi miedzy członkami zazwyczaj mają charakter bezosobowy. Struktura grupy, cel jej działania i normy, którymi się ona kieruje, są prawnie określone w stosownych dokumentach, m.in. w statucie, uchwałach, zarządzeniach, zasadach współżycia i regulaminach. Przykładem grupy formalnej jest stowarzyszenie, fundacja, partia polityczna, związek czy przedsiębiorstwo. Grupy nieformalne funkcjonują najczęściej według norm zwyczajowych, a więzi pomiędzy członkami takiej grupy mają charakter osobisty, bezpośredni. Struktura wewnętrzna grupy jest oczywiście nieformalna. Do grup nieformalnych można zaliczyć m.in. subkultury młodzieżowe, grono przyjaciół i znajomych.

Kryterium zadania

Można wyróżnić tutaj grupy celowe i autoteliczne. Grupy celowe są tworzone do realizacji ściśle określonych zadań. Grupami celowymi są np.: powołana sejmowa komisja śledcza do wyjaśniania danej sprawy, zespół uczniów opracowujący projekt wycieczki. Z kolei grupy autoteliczne to grupy same w sobie, a ich członkowie są ze sobą bez względu na korzyści, jakie im przynosi przynależność do danej grupy. Grupa autoteliczna to np. rodzina lub grupa przyjaciół.

Aby grupa społeczna mogła prawidłowo funkcjonować, ważne jest odpowiednie wypełnianie przez jej członków ról przewidzianych przez społeczeństwo oraz ważny jest stopień wewnętrznego zintegrowania grupy. Integracja grupy może mieć charakter kulturowy lub normatywny. Trzeba podkreślić, że pełna samowystarczalność poszczególnych członków grupy staje się czynnikiem dezintegrującym jej spójność.

Dagmara Zmuda

Źródła:

1. Biernacka M., Korba J., Smutek Z., Podstawy przedsiębiorczości. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum, Wydawnictwo Operon, Gdynia 2006, s. 23-25.
2. Szczepański J., Elementarne pojęcia socjologii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1966, s. 144-156.